Tarih: Mayıs 2012
Gazete/Dergi: Milliyet Sanat
Sinema dünyasında geniş bir hayran kitlesi bulunan, ikinci filminden sonra Martin Scorsese tarafından kendi varisi ilan edilen Wes Anderson, “Moonrise Kingdom” önce Altın Palmiye için yarışacak. Ardından da bu ay Türkiye’de vizyona girecek.
WES ANDERSON, daha sadece iki film çekmiş, çiçeği burnunda bir yönetmenken, Martin Scorsese onu kendisinin varisi ilan ediverdi. Martin Scorsese’nin sözü ciddiye alınır! Cannes’dan, Oscar’lara sinemanın alınabilecek her ödülünü almış ve her ödüle aday olmaya devam eden bir yönetmenden bu sözleri boşuna duymadı Anderson. Kendisine özgü bir üslubu daha ilk filmlerinde geliştirmeye başlamıştı. Sonraki filmleri de Scorsese’yi haklı çıkardı. “Tenenbaum Ailesi / The Royal Tenenbaums” (2002) ve “Fantastic Mr. Fox” (2009) farklı dallarda Oscar’a; “Suda Yaşam / Life Aquatic with Steve Zissou” (2004) ve yine “Tenenbaum Ailesi” Berlin’de Altın Ayı’ya aday oldular. Bu yıl ise Wes Anderson son filmi “Moonrise Kingdom”la kariyerinde ilk kez Altın Palmiye’ye aday oldu. “Moonrise Kingdom” sadece Altın Palmiye”ye aday olmadı, festivalin açılış filmi de seçilerek bir kez daha taltif edildi. Oysa Cannes’da geleneksel olarak festival açılış filmi, yarışma filmlerinden biri olmaz.
Kendi ailesine dair
Wes Anderson’ın sinemasını özel yapan ne? İnsan denen garip mahluku bütün acayiplikleriyle anlatıyor bir defa. Kusurlu mu kusurlu, bencil mi bencil, hasta mı hasta insanlarla dolup taşıyor Anderson’ın filmleri. Fakat Anderson kahramanlarıyla o kadar kendine has bir ilişki kuruyor ki, onları bir şekilde sevmememiz imkansızlaşıyor. Duygusallığa, sahte sevgi gösterilerine hiç prim vermiyor Anderson ve filmlerindeki kahramanları. Yönetmenin filmlerini bu nedenle çok soğuk bulmak da mümkün. Ama tam tersini düşünenler, yönetmenin Oscar adaylıklarını kahramanlarının kasvetinin fazla ‘şekerli’ olmasına bağlayanlar da var. Bir defa şunu saptamak lazım: Anderson’ın filmleri aileye, daha da özgül olarak kendi ailesine dairdir. Bu sava doğrudan kanıtlar göstermek mümkün olduğu gibi, dolaylı kanıtlar da sunulabilir. Wes Anderson Texas’ta doğmuş. Üç erkek kardeşin ortancası Wes. Babası reklamcı annesi arkeologmuş. Anne ve babası Wes sekiz yaşındayken boşanmışlar. Orta sınıf aile birbirinden kopmamış. Çocuklar annede kalmış, baba çocukları hafta sonları almış. Klasik ve artık tipik Amerikan ailesi yani.
Fakat durumun tipik oluşu çocuklar açısından trajik olmadığı anlamına gelmiyor. Dünyaları yıkılıyor birdenbire üç kardeşin. “Tenenbaum Ailesi”nin üç kardeşinin babalarıyla yaptıkları bir konuşma vardır. Baba, anneleriyle ayrılacaklarını söylemiştir, Çocuklar ise, kimi perişan, kimi suçlayıcı bir edayla bu ayrılık kararını sorgularlar. Olay muhtemelen Anderson ailesi içinde böyle yaşanmamıştır ama gerçeklerin filme ilham kaynağı olduğu aşikar. Anderson bu ayrılıktan sonra yaşadıklarını şöyle anlatıyor: “Yalancının biriydim. Hiç dürüst olmadım hep olduğumdan çok daha zenginmişim gibi görünmeye çalıştığımı hatırlıyorum. Pireneler’de şatolar, malikaneler çizerdim. Kendim için, sayfalar dolusu fantezi üretirdim. Muhtemelen kendimi yeterince çekici bulmadığım için yapıyordum bunları.”
Bu sözler bizi ‘roket’ hızıyla Anderson’ın ikinci filmi “Çılgın Liseliler / Rushmore”a (1999) götürüyor. “Çılgın Liseliler”in genç kahramanı Max Fischer (Jason Schwatrzman) tam da genç Wes Anderson gibidir. Sürekli yalan söyler. Berber babasının, beyin cerrahı olduğunu iddia eder mesela! Annesi ölmüştür Max’in ve Max bu boşluğu bir anne figürü olan öğretmenine aşık olarak doldurmaya çalışır. Fakat Ödipal karmaşa tablosunu tamamlamak için nefret edilen bir baba figürü gerekmektedir. Berber baba ki Wes Anderson’ın gerçek hayatındaki babası gibi çok yumuşak bir
adamdır, bu işlevi yerine getiremez. Max ikinci bir baba figürü bulur kendisine, aşırı zengin, çocuksu ve bencil Blume (Bill Murray) karakteri aynı kadın için rekabet edilen kötü baba figürü olarak Wes Anderson sinemasında yerini alır. Bu kötü baba kendisini Tenenbaum’larda da, “Sudaki Yaşam”da da gösterecektir. Hatta “Darjeeling Limited” de hiç görünmeyen babanın bile faşizan biri olduğu, sahip olduğu arabayla ve arabasını emanet ettiği tamirci dükkanıyla ima edilir. Tamirci dükkanının adı Nazi hava kuvvetleriyle aynıdır: “Luftwaffe”!
Anjelica Huston’a anne gözlüğü
Tenenbaum ailesinde de durum fena halde Anderson ailesine benzer. Üç erkek kardeş olmasa da, iki erkek ve bir kız kardeşten oluşan bir kardeş üçlüsü mevcuttur. Erkek kardeşlerden biri kız kardeşine âşıktır (kız kardeş evlatlıktır ama durum yine de ensestten farklı değildir elbette). Anne (Anjelica Huston) tıpkı Anderson’ın gerçek annesi gibi bir arkeologdur. Hatta Anderson, Anjelica Huston’dan annesine ait bir gözlüğü takmasını istediğinde, Huston açık açık “Senin anneni mi oynuyorum Wes?” diye sorar yönetmene. Cevap evet olsa ki, Huston, “Darjeeling Limited”de de üç erkek kardeşin annesi rolünü üstlenir. Annenin her iki filmde bilim insanı oluşu da, bize yine Max’in bir bilim kadını olan öğretmenini (Olivia Williams) hatırlatır.
Peki ya “Sudaki Yaşam”ın baba figürü Steve Zissou’ya (Bill Murray) ne demeli? Zissou karakteri, Wes Anderson’n çocukluğunun önemli kahramanlarından Jacques Cousteau temel alınarak yaratılmıştır. Ama filmdeki Zissou son derece bencil, intikamcı, sevimsiz biridir! Neden? Çünkü herkes gibi Wes Anderson da sevdiklerini, en çok da babasını öldürmek ister. Cousteau ya da Zissou açıkça o dünyaının patriyarkıdır, baba figürüdür. Bu arada Wes Anderson, Cousteau ile ilgili korkunç bazı gerçekleri röportajlarında da açık etmeyi ihmal etmez: 1940’larda Cousteau, aslında savaş pilotu olmak istemektedir, denizle alakası yoktur. Ta ki, korkunç bir araba kazası geçirip, kolları kırılıncaya kadar. Eğer, savaş pilotu olsaymış, muhtemelen II. Dünya Savaşı’nda ölmüş olacak olan Cousteau kollarını güçlendirmek amacıyla yüzmeye başlar. Bu sırada deniz canlıları ilgisini çeker. Bu canlıları daha yakından görmek için Cousteau mesela bir koyu dinamitler, su yüzüne çıkan deniz canlılarının cesetlerini inceler! Nerden nereye! Çok şaşırtıcı değil mi? Ama bunları aslen şundan dolayı yazdım: Anderson putlarını kırmayı sadece filmlerinde değil, filmlerinin ardından da sürdürmektedir!
Günümüze ait değil
Fakat Anderson’ın derdi yıkmaktan ve kırmaktan ibaret değildir. O herkesin yeniden bir araya geleceği, kendisini bir parçası hissedeceği yeni bir dengenin, yeni bir bütünün arayışı içindedir hep. Filmleri bir tür mutlu sonla, kardeşlerin kendilerini ve birbirlerini buluşlarıyla, sevenlerin bir şekilde bir araya gelişleriyle sonlanır. Ama yine de bir yabancılık, hep bu ana ait olmama hissi mevcudiyetini sürdürür. Film müzikleri sık sık 60’ları ve 70’leri hatırlatır. Giysiler, renkler bu dönemden çok yine 70’lere aittir. Anderson sanki bu çağdan ve bugünün Amerika’sından ümidini kesmiştir. “Darjeeling Limited”in üç erkek kardeşi, ruhsal dengelerini Hindistan’da arar ve bulurlar. Onlara eşlik eden müzikler ise ya Hint müzikleri ya da 1960’ların pop/rock şarkılarıdır ki Anderson özellikle İngiliz müziğine meraklıdır. Oysa bir zamanların, “Yolda /On the Road” ya da “Easy Rider”ın öfkeli genç adamları ruhsal ve fiziksel yolculuklarını Amerika’da yaparlardı ve Amerikan cazı ya da rock’ı dinlerlerdi. Onların deneyimlerinin başarısızlığıdır zaten Wes Anderson erkeklerine getiren bizi. Anderson erkekleri deyince üniversiteden arkadaşı, oyuncusu ve ortak senaristi Owen Wilson’ı özellikle anmak lazım. Anderson filmleri onun hayatıyla da yakından ilgili çünkü. Gerçek hayatında intihar girişiminde bulunan Wilson’ın, “Darjeeling Limited”de de intihar girişiminin yaralarını hâlâ yüzünde taşıyan biri olarak karşımıza çıkması tesadüfi değildir elbette.
Anderson kadınlarına da bir not düşmek lazım. Bir bilim insanı olan annesi mesafeli biri miydi bilmiyoruz ama Wes Anderson kadın oyuncu söz konusu olunca, gözünü mesafeli insanlar ülkesi İngiltere’ye dikiyor. “Darjeeling Limited”in tren hostesi Sri Lanka asıllı Amara Karan ve “Çılgın Liseliler”in Miss Rosemary Cross’u Olivia Williams hep Britanya’da yetişmişler. Tenenbaum’ların Margo’su Gwynth Paltrow’u ise eş (Coldplay’in Chris Martin’i) ve heves (“Aşık Shakespeare”. “Büyük Umutlar”. “Emma” vb.) durumundan İngiliz sayabiliriz.
Anderson’ın son filmi “Moonrise Kingdom” 1960’larda geçiyormuş; doğrusu neden diye sormak aklımdan geçmiyor. Başrolünde de Bill Murray oynuyormuş. Bill Murray bakalım yine Zissou ya da Blume gibi kötü bir baba figürünü mü oynayacak? Güzel olan, sonuç bizi şaşırtmayacak olsa da heyecanla beklememiz!