TARİH: 4 Haziran 2004
GAZETE/DERGİ: Birgün
Yönetmen: Sofia Coppola; Oyuncular: Scarlett Johansson, Bill Murray, Akiko Takeshita; Tür: Dram
‘Lost in Translation’, ‘çeviride kaybolan’ demek. Filme konulan Türkçe isim ‘Bir Konuşabilse”, çeviride kaybolmaya iyi bir örnek. Filmin adına bakıp ‘Bak Şu Konuşana’ tarzı bir filmle karşılaşmayı ummayın…
Bu çeviri işi ciddi bir sorun. Mesela ‘21 Gram’da Sean Penn’in hasta yatağında neden “pazu geliştirmesi gerektiğini düşündüğünü anlamamış olabilirsiniz. Haklısınız, çünkü aslında ‘iğnelerden her tarafım şişti’ demek istemişti. ‘Bir Konuşabilse’de de yazar olmayı düşleyen Charlotte’un (Scarlett Johansson) neden ‘yazmaktan nefret ettiğini’ söylediğini anlamakta güçlük çekebilirsiniz. O da aslında ‘yazdıklarından nefret ettiğini’ yani başarısız olduğunu söylemek istiyordu.
Tıraşı kesip sadede gelecek olursak, “Bir Konuşabilse’nin kahramanlarını severseniz ki yönetmenin istediği de bu, filmden çok keyif alabilirsiniz. Yok, benim gibi sevmezseniz o zaman da sinemadan ‘Yankee Go Home!’ diye bağırarak çıkmayı isteyebilirsiniz. Olay Japonya’da geçiyor. Japonya’nın ve Japonların filmdeki işlevi alay malzemesi olmak, komik durumlara yol açmak. Bir de iki çok ‘cool’ kahramanın bu dünyada ne kadar yalnız olduklarını vurgulamak. Onların ‘cool’luklarının altının çizilebilmesi için kontrast teşkil etmek.
KÜLTÜREL BASKI
Bill Murray’in canlandırdığı yaşını başını almış Bob Harris Japonya’da çok sevilen bir film oyuncusudur. Ailevi durumlardan bunaldığından, bir de iki milyon dolar kazanmak için (ortalama gelirli bir Türk insanının yaklaşık bin yıl yemeden içmeden biriktirirse edinebileceği para miktarı) birkaç günlüğüne Tokyo’ya gitme zahmetine katlanır. Orada bir viski markasının reklam filminde oynayacaktır. Harris bütün bunlar kendi seçimi değilmiş, karşılığını gani gani görmekte değilmiş gibi sıkım sıkım sıkılır durur. Japonya’da Japonlara yabancı muamelesi yapmak en doğal hakkı gibidir. İngilizceyi bilmemeleriyle utanmazca dalga geçer. Bir garsona Charlotte’un ayak parmağının bazı müşterilerce gurme bir yemek çeşidi olarak algılanıp algılanmayacağını sorar. Ne dediğini anlamayan garsona ‘Niye surat asıyorsun?’ diye çıkışır.
YABANCI KİM?
Yabancı olan kendisi değil de Japon garsondur sanki. O Amerikalıdır, zengin, kendini beğenmiş ve küstah. Herkesten kendi dilini mükemmel konuşmasını beklemek hakkıdır. O kültürü anlamak gibi bir derdi de yoktur. Mönüdeki yemek resimlerinin hepsi birbirine benziyorsa garsona kötü davranmakta beis görmez. Kendisi para için reklam filmi çeker ama para için otel lokantasında yemek müziği yapan memleketlisi de onun ve Charlotte’un aşağılayan bakışlarına maruz kalır. Onlar Elvis Costello ‘yu, Roxy Music’i. The Pretenders’i bilen, ana akım dışındaki iyi müzikten anlayan insanlardır. Bilmek çok mühimdir. Filmin bir başka Amerikalısı da Charlotte’un alaylarına konu olur çünkü Evelyn Vaughan’ı (kim olduğunu ben de bilmiyorum) kadın sanmaktadır. Ama yapmak pek de mühim değildir. Charlotte hiçbir şey yapmaz. Kocasının kendisini sevmesini beklemenin dışında. Ama Charlotte daha çok gençtir. Üniversiteden yeni mezun olup, fotoğrafçı kocasının peşinden Japonya’ya sürüklenmiştir. İşte bu genç kızla, yaşlı Harris birbirlerine aşık olurlar. Aynı yatakta yatarlar ve fakat sevişmezler. Eşlerini aldatamadıkları için değil.
En azından Harris için böyle değil çünkü şarkıcı kadınla yatar. O zaman…? Aşkları o kadar yücedir ki cinsellikle kirletmekten kaçındıkları için… mi? Yoksa Harris ereksiyon olamamak gibi banal şeylerden mi korkar? Yoksa Oscar’a aday olmak için ‘Amerikan Güzeli’ndeki gibi yaşlı erkekle, genç kızın birleşmesini engellemek mi gerekir? Yoksa hiç de cool mool olmadıklarının ortaya çıkmasından, boşluklarıyla yüzleşmekten mi korkarlar? Ama belli ki bu sevişmeme durumu filmin işine yaramıştır, onu daha yüce bir konuma getirmiştir. Sophia’nın babası Francis Ford Coppola’ya duyduğu cinsten yüce bir aşk ve ana akım (mainstream) tarafından kabul edilebilirlik konumuna. Bu iki insanın yaşadıkları ya da yaşayamadıkları hiç de alaka kurulamayacak, özdeşleşilemeyecek şeyler değil. Ayrıca Scarlett’in poposu da çok güzel. Ama onları sevdirmek için filmin diğer herkesi, en başta da Japonları harcaması affedilir gibi değil. Yoksa hem içinde olup çemberin hem de dışında kalmayı hepimiz biliriz.